Metselen is zo oud als de weg naar Rome. Letterlijk, want de Romeinen gebruikten deze bouwtechniek al. Ook in Nederland worden gebouwen van oudsher vooral met bakstenen opgetrokken. Hoewel tegenwoordig de materiaalopties veel uitgebreider zijn, blijft metselwerk een van de populairste manieren om de muren van een gebouw vorm te geven.
Wel is de rol van bakstenen door de tijd heen wat veranderd. Waar bakstenen muren vroeger meestal onderdeel uitmaakten van de dragende constructie, dienen bakstenen muren nu vaker als afwerking voor de gevels. In dat geval zitten er betonnen muren achter de bakstenen, met daartussen isolatiemateriaal (spouwmuur). Ook is het soort gebruikte steen en bindmiddel harder en minder vocht-doorlatend geworden dan in oudere gebouwen vaak het geval is.
Hoewel het metselwerk nog steeds overwegend functioneel is, heeft het ook een belangrijke esthetische rol gekregen. Daarmee is de vraag naar vakkundige metselaars, die meer kunnen met bakstenen dan ze slechts zo recht mogelijk op elkaar stapelen, toegenomen.
Voor- en nadelen metselwerk
Metselwerk is niet voor niets al eeuwenlang een van de populairste bouwtechnieken. Het biedt een uitstekende balans tussen beschikbaarheid, kosten en handzaamheid van het materiaal, flexibiliteit in toepassingen, robuustheid en een aantrekkelijk uiterlijk. Daarnaast is een groot voordeel van de meeste gebruikte steensoorten dat deze zeer goede thermische eigenschappen bieden. Overdag absorberen de stenen een groot deel van de warmte, en ’s nachts stralen zij dit weer uit. Daarnaast zijn bakstenen muren overwegend goed bestand tegen brand.
Zijn er ook nadelen? Enkele, hoewel grotendeels overkomelijk. Zo heeft metselwerk doorgaans een zeer sterke dragende kracht (verticaal), maar is het door de opbouw uit vele individuele stenen minder bestand tegen zijwaartse, draaiende of trillende krachten. Ook heeft het een vrij groot gewicht, en is er dus een robuuste en gelijkmatige fundering nodig om het stabiel te houden. Gelukkig beschikken de meeste moderne gebouwen over sterke betonnen funderingen en binnenmuren, zodat er minder krachten op het metselwerk inwerken.
De hardere en minder absorberende steensoorten en bindmiddelen (cement) die tegenwoordig worden gebruikt maken ook het gevaar van bevriezend (en dus uitzettend) vocht in de muur veel minder groot dan vroeger. Tot slot is metselwerk echt vakwerk, dus mechanisering is hiervoor lastiger te realiseren. Tegelijkertijd draagt dit juist ook bij aan de uitstraling.
Gevelmetselwerk Betsema Bouwgroep basis van prijswinnend ontwerp
Een voorbeeld dat mooi, kwalitatief metselwerk nog springlevend is als voorkeursbouwtechniek, is het project Westbeat in Amsterdam Nieuw-West. Dit multifunctionele gebouw won onlangs de Gouden AAP architectuurprijs 2021, pas voor de tweede keer in de geschiedenis door zowel de jury als het publiek uitverkozen. De gevels van het zandkleurige gebouw zijn volledig opgetrokken uit vakkundig metselwerk. Typerend zijn de grote bogen en de afwisseling van de overwegend lichte stenen met af en toe een donkerdere steen.
Dergelijke projecten vragen om metselaars die hun vak verstaan. De keuze van de hoofdaannemer viel voor het metselwerk van Westbeat daarom op het van oorsprong Friese Betsema Bouwgroep van Jaap Betsema. Hoewel Betsema Bouwgroep reeds sinds de jaren ’60 gespecialiseerd is in metselwerk, stammen de gebruikte technieken niet bepaald uit de vorige eeuw. Met hun innovatieve hefsteigers kunnen zij kwalitatief metselwerk snel, efficiënt en ergonomisch opleveren. Naast de hefsteigers, die overigens ook los door Betsema Bouwgroep worden verhuurd, maakt het bedrijf gebruik van een zelf ontworpen systeem voor mechanische aanvoer van stenen. Ook dit verlicht de lasten voor de vakmensen aanzienlijk, wat de snelheid en aandacht voor het werk ten goede komt.
Met de nieuwe aanvullende rol van metselwerk als esthetisch onderdeel van gebouwen, neemt de vraag naar kwaliteitsonderaannemers die het metselen tot kunst hebben verheven toe. Specialistische bouwbedrijven zoals Betsema Bouwgroep zullen daarom hun technieken en middelen blijven perfectioneren, en metselwerk zal nog lang het straatbeeld in Nederland blijven bepalen.
